OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY
Tak zwany „wywiad alimentacyjny” przeprowadzany jest w oparciu o art. 103 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.
Kierownik ośrodka pomocy społecznej może zawrzeć porozumienie cywilnoprawne z małżonkiem, zstępnymi (np. dziećmi, wnukami) lub wstępnymi (np. rodzicami, dziadkami) osoby starającej się o świadczenie z pomocy społecznej. Umowa taka dotyczy ustalenia, w jakim zakresie osoby te będą wspierały finansowo osobę uprawnioną.
W przypadku osób umieszczonych w domu pomocy społecznej, kierownik ośrodka może – na podstawie umowy – określić wysokość opłaty, jaką wnoszą małżonek, zstępni lub wstępni za pobyt mieszkańca. Wysokość tej opłaty zależy od możliwości finansowych i dochodowych tych osób. Jednocześnie, zgodnie z przepisami, opłata nie może być zwiększana w sytuacji, gdy jedna z osób zobowiązanych została zwolniona z ponoszenia kosztów pobytu na mocy przepisów prawa lub z powodów określonych w art. 64 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.
Podstawa prawna obowiązku alimentacyjnego
Zgodnie z art. 128 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, obowiązek dostarczania środków utrzymania – a w razie potrzeby także wychowania – obciąża krewnych w linii prostej (np. dzieci, rodziców) oraz rodzeństwo.
Kolejność obowiązku alimentacyjnego
W pierwszej kolejności do świadczeń alimentacyjnych zobowiązani są zstępni, przed wstępnymi, a w dalszej kolejności – rodzeństwo. Jeżeli w jednej grupie znajduje się więcej osób, obowiązek ten spoczywa w pierwszej kolejności na krewnych bliższych, a następnie dalszych. Obowiązek alimentacyjny rozkłada się między osobami zobowiązanymi proporcjonalnie do ich możliwości majątkowych i dochodowych.
Pierwszeństwo małżonka
Obowiązek alimentacyjny byłego małżonka wobec drugiego, wynikający z rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub separacji, ma pierwszeństwo przed obowiązkiem alimentacyjnym spoczywającym na krewnych tego małżonka.
Obowiązek dalszych krewnych
Obowiązek alimentacyjny osoby z dalszej kolejności (np. rodzeństwa) pojawia się tylko wtedy, gdy:
- brak jest osób bliższych w hierarchii,
- osoby te nie mogą wywiązać się ze swojego obowiązku,
- lub uzyskanie od nich pomocy jest niemożliwe albo wyjątkowo utrudnione.
Obowiązki rodziców wobec dzieci
Rodzice zobowiązani są do alimentacji wobec dziecka, które nie osiągnęło jeszcze zdolności do samodzielnego utrzymania się, chyba że dziecko dysponuje majątkiem, z którego dochody wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Poza tą sytuacją, prawo do alimentów przysługuje tylko osobom znajdującym się w niedostatku.
Rodzice mają prawo odmówić alimentów wobec pełnoletniego dziecka, jeśli:
- świadczenia te powodują dla nich zbyt duży ciężar finansowy,
- lub dziecko nie wykazuje starań, by się usamodzielnić.
Alimenty wobec rodzeństwa
W przypadku obowiązku alimentacyjnego względem rodzeństwa, zobowiązany ma możliwość uchylenia się od tego obowiązku, jeśli jego realizacja wiązałaby się z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub jego najbliższych.
Zakres świadczeń alimentacyjnych
Wysokość alimentów zależy od:
- uzasadnionych potrzeb osoby uprawnionej,
- oraz od możliwości zarobkowych i majątkowych osoby zobowiązanej.
W przypadku dziecka lub osoby z niepełnosprawnością, realizacja obowiązku może przyjąć formę osobistego zaangażowania w opiekę i wychowanie. Wówczas inni zobowiązani do alimentacji mogą zostać obciążeni jedynie finansowo, pokrywając część lub całość kosztów utrzymania.
Czego nie uwzględnia się przy ustalaniu zakresu alimentów
Zakres obowiązku alimentacyjnego nie jest pomniejszany o poniższe świadczenia:
- świadczenia z pomocy społecznej lub Funduszu Alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów,
- wydatki i środki finansowe związane z pieczą zastępczą, zgodnie z przepisami ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r.,
- świadczenie wychowawcze (tzw. 800+), na podstawie ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci,
- świadczenia rodzinne, określone w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.
Możliwość odmowy świadczenia alimentów
Zobowiązany do alimentacji może odmówić jej realizacji, jeśli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Wyjątek stanowią jednak sytuacje dotyczące obowiązku rodziców wobec ich małoletnich dzieci, w których nie można odmówić świadczeń z tego powodu.